การศึกษาและการปฏิบัติการการเมืองในพื้นที่พิเศษ: ศูนย์การเรียนในพื้นที่ชายแดนไทย-พม่า

Abstract

งานศึกษาหลายชิ้นปัจจุบัน จัดวางแม่สอดในฐานะ “พื้นที่พิเศษ” (Zone of Exception) ซึ่งมีนัยว่าองค์อธิปัตย์ ใช้กฏหมายและกฏระเบียบในมือเพื่อควบคุมและกำกับการปฏิบัติการทางเศรษฐกิจ การเคลื่อนย้ายผู้คนและสินค้าในพื้นที่ได้อย่างไม่เบ็ดเสร็จเด็ดขาด เพราะกลุ่มอำนาจอื่นๆในท้องถิ่นชายแดนสามารถเข้าถึงประโยชน์เต็มเม็ดเต็มหน่วยมากกว่าเมื่ออำนาจรัฐได้รับการละเว้นและหรือถูกหยิบใช้อย่างมีเงื่อนไข บทความนี้ ได้ตั้งคำถามกับการประยุกต์ใช้ มโนทัศน์ “Zone of Exeption” เพื่อทำความเข้าใจประเด็นการศึกษาของเด็ฏข้ามชาติในพื้นที่แม่สอด ซึ่งส่วนใหญ่ได้รับการศึกษาจากศูนย์การเรียนที่ไม่มีสถานะทางกฏหมาย เด็กข้ามชาติในศูนย์การเรียน จึงถูกทอนสิทธิการศึกษา ซึ่งรัฐไทยได้ผูกพันมาตั้งแต่ปีพ.ศ. 2548 บทความนำเสนอกระบวนการที่รัฐในพื้นที่ควบคุมและกำกับศูนย์การเรียนซึ่งพบว่ามีทั้งการเบียดขับออกจากพื้นที่ที่มีกฏหมายรองรับ ควบคู่ไปกับการตรึงศูนย์การเรียนให้อยู่ในพื้นที่รอยต่อระหว่างมี และไม่ตัวตนทางกฏหมาย รวมทั้งการต่อสู้ดิ้นรนของศูนย์การเรียนเพื่อสถาปนาพื้นที่ปฏิบัติการการศึกษาเพื่อสืบทอดวัฒนธรรมและอุดมการณ์การเมือง ในแง่นี้แสดงว่าพื้นที่พิเศษสามารถเปิดให้การเมืองของคนชายขอบเข้าสู่การเมืองรัฐในชายแดน ซึ่งมิเป็นเช่นนั้นแล้ว เด็กข้ามชาติส่วนใหญ่ยังคงถูกทอนสิทธิและโอกาศทางการศึกษา บทความนี้เป็นส่วนหนึ่งของงานวิจัยที่ผู้เขียนศึกษานโยบายรัฐไทยและการปฏิบัติการเพ่าอตอบโต้การขยายตัวศูนย์การเรียนโดยจัดเก็บข้อมูลจากศูนย์การเรียนจำนวน 12 ศูนย์ ในพื้นที่แม่สอดและภาคีหุ้นส่วน ระหว่างเดือนสิงหาคมและเดือนธันวาคม พ.ศ. 2554 การจัดเก็บข้อมูลได้ใช้การสัมภาษณ์และการสังเกตการณ์แบบไม่มีส่วนร่วม