โครงการพัฒนาผ้าทอมือด้วยการเปลี่ยนแปลงรูปแบบและหน้าที่การใช้งาน: กรณีศึกษาจังหวัดราชบุรี

Abstract

การศึกษาวิจัยมีวัตถุประสงค์เพื่อการพัฒนาผ้าทอมือในจังหวัดราชบุรี ให้มีความร่วมสมัยทั้งด้านรูปแบบและหน้าที่การใช้งานในชีวิตประจำวัน รวมถึงตอบโจทย์ทางการตลาด และต้องการให้คนรุ่นใหม่กลับมาเห็นความสำคัญของศิลปะผ้าจกของจังหวัดราชบุรี โดยใช้ทฤษฎีการออกแบบและการแก้ปัญหาอย่างสร้างสรรค์ของ Alex Faickney Osborn เป็นแนวทางในการออกแบบ

กระบวนการหาข้อมูลใช้วิธีลงพื้นที่สำรวจปัญหาและจัดเก็บข้อมูลทั้งแบบปฐมภูมิและทุติยภูมิ คือ การสำรวจเอกสารและงานวิจัยที่เกี่ยวข้อง สนทนาปัญหาต่างๆ กับช่างทอและผู้ประกอบการในพื้นที่รวมถึงบุคคลทั่วไป นำข้อมูลเหล่านั้นมาวิเคราะห์และสังเคราะห์เพื่อให้ได้มาซึ่งต้นแบบผลิตภัณฑ์ใหม่ที่ร่วมสมัยแต่ยังคงไว้ซึ่งอัตลักษณ์ของกลุ่มชาติพันธุ์ที่อาศัยอยู่ในจังหวัดราชบุรี สืบเนื่องจากที่มาของปัญหาก่อนการวิจัยพบว่าช่างทอผ้าส่วนใหญ่ขาดแนวคิดและขาดการชี้นำแนวทางในการพัฒนาด้านการออกแบบ ทำให้ขาดทิศทางในการพัฒนารูปแบบผ้าทอมือแนวประยุกต์ให้น่าสนใจและแตกต่างไปจากผลิตภัณฑ์ผ้าทอแบบดั้งเดิม ส่งผลให้เกิดการผลิตซ้ำเป็นจำนวนมากจนเกิดปัญหาตามมาในเรื่องราคาและการตลาด

ผลจากการวิจัยสรุปได้ว่าทฤษฎีการออกแบบและการแก้ปัญหาอย่างสร้างสรรค์ของ Alex Faickney Osborn สามารถนำมาสร้างสรรค์และพัฒนารูปแบบของผ้าทอมือของจังหวัดราชบุรีได้ จากความบันดาลใจในลวดลายผ้าจกโบราณสร้างสรรค์ให้เกิดเป็นลวดลายใหม่ การใช้หลักการลดทอน เพิ่มขยาย รวมถึงการสลับตำแหน่งการจัดวางลวดลายใหม่ การปรับเปลี่ยนวัสดุจากเส้นไหมประดิษฐ์หรือเส้นใยสังเคราะห์มาเป็นไหมและเส้นใยพิเศษ (Antara) สามารถนำมาประยุกต์ใช้กับการออกแบบสิ่งทอได้ ประเด็นปัญหาหลักที่ทำให้ผ้าทอมือในจังหวัดราชบุรีมีรูปแบบไม่ร่วมสมัยนั้นมีเหตุผลมาจากช่างทอเคยชินกับการทอผ้าแบบเดิม ไม่กล้าที่จะริเริ่มหรือทดลองสิ่งใหม่ ขาดการสืบทอดภูมิปัญญาดั้งเดิมด้านการย้อมสีธรรมชาติจากบรรพบุรุษ และขาดแหล่งข้อมูลด้านแหล่งวัตถุดิบที่ใช้ในการทอผ้า เช่น เส้นไหมและเส้นใยฝ้ายชนิดอื่นๆ จึงทำให้ลวดลายรูปแบบและสีสันมีลักษณะที่คล้ายกันในทุกหมู่บ้าน ส่งผลให้เกิดปัญหาตามมาในหลายๆ ด้าน เช่น แนวโน้มความต้องการของตลาดที่ลดลง การลดราคาผ้าทอ และการจำหน่ายผลิตภัณฑ์ที่ต่ำกว่าต้นทุน