กลไกเยียวยาที่ขับเคลื่อนด้วยความสิ้นหวังเพื่อให้เกิดความรับผิดข้ามพรมแดน

Abstract

การข้ามพรมแดนของโครงการพัฒนาต่างๆ จากรัฐเจ้าของทุนไปยังดินแดนของรัฐอื่น ณ ดินแดนปลายทางอาจไม่ได้รองรับเพียงการเคลื่อนย้ายของทุน สินค้า บริการ และแรงงาน แต่รวมถึงการละเมิดสิทธิมนุษยชนด้วย ข้อเท็จจริงที่เกิดขึ้นคือประชาชนผู้ได้รับผลกระทบแทบจะสิ้นหวังกับกลไกภายในประเทศตน ความหวังหนึ่งของการเยียวยาคือ ความพยายามที่จะมาใช้กลไกของประเทศต้นทาง ภายใต้แนวคิดด้านสิทธิมนุษยชนระหว่างประเทศ อนุสัญญาระหว่างประเทศมุ่งสร้างพันธกรณีต่อรัฐภาคีต่อการเคารพ คุ้มครอง รวมถึงการประกันว่าสิทธิดังกล่าวจะเป็นจริงได้ แต่พบว่ารัฐภาคีจำนวนไม่น้อยไม่สามารถดำเนินการตามพันธกรณีได้จริง ผลกระทบที่เกิดนอกอาณาเขตรัฐ ถูกทำให้เป็นเรื่องไกลตัวและถูกกล่าวอ้างเพื่องดเว้นการปฏิบัติตามพันธกรณี แต่การเกิดขึ้นของแนวคิดเรื่องความรับผิดชอบนอกอาณาเขต และโดยเฉพาะอย่างยิ่ง “หลักการแห่งสหประชาชาติด้านธุรกิจและสิทธิมนุษยชน” ถือเป็นเอกสารระหว่างประเทศฉบับแรกที่กำหนดความสัมพันธ์ หน้าที่ ความรับผิดชอบของรัฐและเอกชนในการคุ้มครองและเคารพสิทธิมนุษยชน นอกจากนี้สหประชาชาติสนับสนุนให้แต่ละประเทศจัดทำ“แผนปฏิบัติระดับชาติว่าด้วยธุรกิจกับสิทธิมนุษยชน”เพื่อนำหลักการฯไปสู่การปฏิบัติให้เหมาะสมกับบริบทของแต่ละประเทศ แม้จะมิใช่ตราสารที่มีผลผูกพันทางกฎหมายและถูกนำมาใช้โดยระบบ“สมัครใจ” กลับปรากฎว่ามี 19 ประเทศได้ดำเนินการจัดทำ“แผนปฏิบัติระดับชาติว่าด้วยธุรกิจกับสิทธิมนุษยชน” และประเทศไทย กำลังดำเนินการร่างแผนฯอยู่ บทความนี้มุ่งทบทวนถึงท่าทีของรัฐไทยต่อการละเมิดสิทธิมนุษยชนของทุนไทยนอกอาณาเขตรัฐไทย ในช่วงเวลาก่อนและหลังการตื่นตัวต่อหลักการ ETOs และหลักการธุรกิจกับสิทธิมนุษยชน