ข้อฉงนในภาพ “ลาส เมนินาส” (Las Meninas) และการหยิบยืม มาถ่ายทอดใหม่ของศิลปินรุ่นหลัง

Abstract

ลาส เมนินาส (Las Meninas) จิตรกรรมชิ้นสำคัญโดย ดิเอโก เวลาสเกวซ (Diego Velázquez) แสดงเรื่องราวภายในราชสำนักสเปนในช่วงศตวรรษที่ 17 ภาพขนาดใหญ่นี้นอกจากสร้างความพิเศษทางการถ่ายทอดอารมณ์ความรู้สึกและการสร้างองค์ประกอบภาพแล้ว บุคคลในภาพยังสร้างข้อฉงนให้เกิดการถกเถียงกันในวงวิชาการศิลปะอย่างไม่จบสิ้น ภาพนี้จึงยังคงเป็นโจทย์ที่น่าสนใจอย่างต่อเนื่อง แม้ว่าในช่วงต้นศตวรรษที่ 21 ที่ดูเหมือนจะได้คำตอบหลายข้อแต่ก็ยังไม่เป็นข้อสรุปอย่างแท้จริง จนกว่าจะค้นพบข้อสรุปที่ปราศจากการแย้งได้แต่ประการใด ในขณะเดียวกัน ภาพลาส เมนินาส ก็ยังคงเสน่ห์เต็มเปี่ยมให้ศิลปินรุ่นต่อมาได้ต่อยอดสร้างสรรค์กันอย่างหลากหลายโดยเฉพาะฟรานซิสโก เดอ โกย่า (Francisco de Goya) ปาโบล ปิกัสโซ (Pablo Picasso) และซาลวาดอร์ ดาลี (Salvador Dali) ซึ่งเป็นศิลปินชาวสเปนเช่นเดียวกันกับเวลาสเกวซ โกย่าใช้วิธีการคัดลอกศึกษาทุกอย่างในภาพลาส เมนินาส โดยสร้างออกมาเป็นภาพพิมพ์ขาวดำ ส่วนในการสร้างงานจิตรกรรมนั้นโกย่านำเฉพาะลักษณะบางอย่างมาใช้ในการปรับเขียนภาพราชวงศ์ใหม่ ด้วยการเขียนให้มีรูปตนเองร่วมอยู่ในเหตุการณ์ภายในภาพเช่นเดียวกับที่เวลาสเกวซเขียนให้ตัวเองเป็นศิลปินยืนตรงหน้าผืนผ้าใบกำลังเขียนภาพอยู่ ผลงานของโกย่าแม้จะรับอิทธิพลจากเวลาสเกวซ แต่วิธีการปรับมาสร้างใหม่ของเขาก็เต็มไปด้วยคุณค่าทางสุนทรียะสูงเช่นกัน โดยเฉพาะการเขียนรายละเอียดของฉลองพระองค์และเครื่องราชอิสริยาภรณ์ต่างๆ สามารถรับรู้ได้ถึงความวิจิตรยิ่ง ในความเป็นปิกัสโซซึ่งได้รับการยกย่องให้เป็นผู้นำลัทธิคิวบิสม์ ปิกัสโซได้นำภาพลาส เมนินาส มาถ่ายทอดใหม่โดยการวิเคราะห์โครงสร้างและรูปทรง สร้างสรรค์พัฒนาออกมาหลายภาพ ไม่ว่าจะเป็นโครงสร้างที่ซับซ้อนไปจนถึงเรียบง่ายหรือแม้แต่การใช้สีตั้งแต่โครงสีเทาไปจนถึงสีที่สดจัดของแม่สีก็ตาม ทุกภาพต่างถูกปรับเข้าสู่ลักษณะคิวบิสม์ทั้งสิ้น เป็นลาส เมนินาส ในบริบทปิกัสโซอย่างแท้จริง

สำหรับดาลีแล้ว เวลาสเกวซ คือ ศิลปินชาวสเปนที่เขายกย่องมากที่สุด บุคคลในภาพลาส เมนินาส คือ สาระสคัญที่ดาลีนำมาสร้างสรรค์ร่วมกับจินตนาการเหนือจริงของเขา นอกจากจะนำภาพเวลาสเกวซมาสร้างใหม่ทั้งในงานจิตรกรรม และประติมากรรมแล้ว ยังนำภาพพระธิดาน้อยมาร์การิต้ามาปรับเขียนใหม่หลายภาพในลักษณะเซอร์เรียลิสม์ สะท้อนภาวะ 2 นัยยะ และยังปรากฏตัวในที่แปลกประหลาด ส่วนบุคคลอื่นๆ ที่เวลาสเกวซเขียนให้เป็นเพียงส่วนประกอบนั้น ได้ถูกดาลีนำมาเป็นสาระสำคัญในงานของเขา จินตนาการที่สร้างความฉงนสนเท่ห์ต่อผู้ชมล้วนเป็นสิ่งที่ดาลีปล่อยให้เป็นการหยั่งรู้ของผู้ชมทั้งสิ้น

มนต์ขลังของลาส เมนินาส มิได้จบลงเพียงนี้ ศิลปินสเปนรุ่นต่อมาจนถึงศตวรรษที่ 21 ก็ยังนำมาสร้างใหม่กันอย่างจริงจังและน่าสนใจยิ่ง และเป็นที่แน่นอนว่าศิลปินต่างชาติทั่วโลกก็ไม่สามารถมองผ่านไปได้ การหยิบยืมภาพลาส เมนินาส มาสร้างใหม่ในบริบทของตนเองจึงปรากฏให้เห็นอยู่เสมอและได้รับการตอบรับจากผู้ชมมาตลอดเช่นกัน