คุณลักษณะของที่ว่างทางสถาปัตยกรรมใน สถาปัตยกรรมพื้นถิ่น: แนวทางการศึกษาสู่การ ออกแบบสถาปัตยกรรมร่วมสมัย

Abstract

บทความ “คุณลักษณะของที่ว่างทางสถาปัตยกรรมในสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น: แนวทางการศึกษาสู่การออกแบบสถาปัตยกรรมร่วมสมัย” มุ่งศึกษาประเด็นของ “ที่ว่างทางสถาปัตยกรรม” หรือที่เรียกโดยย่อว่า “ที่ว่าง” ประกอบขึ้นด้วย “รูปทรง (Form)” และ “พื้นที่ว่าง (Space)” ซึ่งมีความสัมพันธ์โดยตรงกับ “ปริมาตร (Volume)” ที่เกิดขึ้น เป็นมวลของรูปทรงทางกายภาพกับมวลของพื้นที่ว่างที่ผสมผสานเป็นอันหนึ่งอันเดียวกันอย่างแนบแน่นตลอดเวลา ส่วนของรูปทรง คือ องค์ประกอบทางสถาปัตยกรรมซึ่งเราสามารถมองเห็นและจับต้องได้ ต่างจากส่วนของพื้นที่ว่างที่ค่อนข้างเป็นนามธรรมมากกว่า ส่วนใหญ่การอธิบายถึงที่ว่างทางสถาปัตยกรรมจึงมักกล่าวถึงหรือให้ความสนใจไปในเรื่องของรูปร่าง และรูปทรงเพียงอย่างเดียว จนลืมเลือนความหมายที่แท้จริงของที่ว่างทางสถาปัตยกรรมไป นอกจากคุณลักษณะที่กล่าวมาข้างต้นนั้น ที่ว่างทางสถาปัตยกรรมยังก่อรูปขึ้นจากมิติต่างๆ ทางสังคมวัฒนธรรมที่ซับซ้อน ทั้งที่เกิดขึ้นเพื่อรองรับการใช้งานอย่างชัดเจนหรือไม่ก็ตาม คุณลักษณะของที่ว่างทางสถาปัตยกรรมจึงเป็นเหมือนผลรวมของปัจจัยแวดล้อมต่างๆ เหล่านั้น ที่เกิดเป็นภาพสะท้อนสาระซึ่งแฝงเร้นอยู่ภายใต้รูปลักษณ์ทางสถาปัตยกรรม การแปรเปลี่ยนไปของบริบททางสังคมไทยอย่างรวดเร็วในช่วงยุคสมัยใหม่ (Modernism) และหลังสมัยใหม่ (Post Modernism) ที่ความเคลื่อนไหวในแวดวงวิชาการและวิชาชีพทางสถาปัตยกรรมมีความเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็ว และมีการรับเอารูปแบบ และแนวความคิดทางสถาปัตยกรรมตะวันตกเข้ามาอย่างมากมาย ประกอบกับการขยายตัวอย่างรวดเร็วด้านเศรษฐกิจและความเป็นอยู่ของผู้คนในช่วงเวลานั้น เป็นต้นเหตุสำคัญที่นำมาซึ่งลักษณะทางกายภาพของรูปแบบทางสถาปัตยกรรมตามแนวสากล เกิดคุณภาพของที่ว่างทางสถาปัตยกรรมที่ไม่สอดคล้องต่อความเป็นถิ่นที่ตั้งของประเทศไทย โดยเฉพาะสถาปัตยกรรมที่อยู่อาศัย เนื่องจากมีความสัมพันธ์ใกล้ชิดโดยตรงกับมนุษย์ ต่อมาจึงเริ่มมีการศึกษาและให้ความสำคัญกับ “สถาปัตยกรรมพื้นถิ่น (Vernacular Architecture)” มากยิ่งขึ้น คุณค่าของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นนั้นเกิดขึ้นจากคุณลักษณะซึ่งสอดคล้องต่อ “ถิ่นที่ตั้ง (Site/Location)” ในความหมายของ “สถาปัตยกรรมแบบภูมิภาคนิยม (Regionalism)” จึงมีความเหมาะสมต่อการศึกษาและพัฒนาคุณลักษณะที่ว่างอันเกิดจากองค์ประกอบของรูปแบบและรูปทรงทางสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น เพื่อเป็นแนวทางสู่กระบวนการการออกแบบสถาปัตยกรรมใหม่ หรือที่คุ้นเคยกันในชื่อที่เรียกว่า “สถาปัตยกรรมร่วมสมัย (Contemporary Architecture)” ให้มีความสร้างสรรค์สอดคล้องเหมาะสมต่อบริบทของสังคมไทย