จ่าง แซ่ตั้ง : ยังมีอะไรให้ศึกษา ?

Abstract

บทความนี้ต้องการทบทวนงานศึกษาทางวิชาการที่เกี่ยวข้องกับจ่างในบริบทศิลปะไทยสมัยใหม่ โดยเฉพาะในประเด็นที่เกี่ยวข้องกับสถานะของจ่างในประวัติศาสตร์ศิลปนิพนธ์กระแสหลัก ถูกสร้างขึ้นมาโดยมีภาวะของอาณานิคมอำพรางจากตะวันตกอันทำให้ศิลปินบางคนเช่นจ่างถูกมองว่าไม่ลงรอยกับประวัติศาสตร์ศิลปนิพนธ์กระแสหลัก หรืออีกนัยหนึ่งคือการเป็นศิลปินชายขอบในประวัติศาสตร์ศิลปนิพนธ์กระแสหลัก งานศึกษาเกี่ยวกับจ่าง แซ่ตั้ง ปรากฏทั้งในพื้นที่ของวงวิชาการทางวรรณกรรมและวงวิชาการทางทัศนศิลป์ ด้วยความที่จ่างประกอบไปด้วยสองสถานะ คือจิตรกรและกวี ในขณะเดียวกันทั้งสองสถานะของจ่างก็ขบถและปฏิเสธขนบการสร้างงานที่มีมาตั้งแต่อดีต ในบริบทของประวัติศาสตร์ศิลปะไทยสมัยใหม่ สถานะของจ่างในประวัติศาสตร์เป็นเพียงการปรากฏอยู่ หากแต่ขาดความกลมกลืนและสัมพันธ์กับเรื่องเล่าหลักในประวัติศาสตร์ศิลปะไทยกระแสหลักซึ่งเกี่ยวข้องกับ “ตะวันตก” “ศิลปะตามหลักวิชา” “สถาบันการศึกษา” และ “ความเป็นไทย” นอกจากนี้ ผลงานของจ่างที่ได้รับอิทธิพลจากปรัชญาจีนเป็นหลัก จึงทำให้จ่างมีลักษณะ “ไม่ลงรอย” (misfit) กับความเป็นสมัยใหม่ในประวัติศาสตร์ศิลปะไทยสมัยใหม่ เป็นสมัยใหม่เพียงรูปคำอันปราศจากฐานที่มั่นในศิลปะไทย