สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นแบบเคลื่อนที่ของชาวเล: กรณีศึกษา ชาวมอแกนในหมู่เกาะสุรินทร์ จังหวัดพังงา และชาวอูรักลาโว้ยในบ้านโต๊ะบาหลิว เกาะลันตาใหญ่ จังหวัดกระบี่

Abstract

บทความนี้มุ่งศึกษาลักษณะการตั้งถิ่นฐาน และการก่อรูปสถาปัตยกรรมของชาวเลในช่วงก่อนการปรับเปลี่ยนวิถีชีวิตจากการเดินทางเร่ร่อนมาสู่การตั้งถิ่นฐานถาวร เป็นงานวิจัยภาคสนาม โดยเลือกทำการวิจัยในชาวเล 2 กลุ่ม คือ ชาวมอแกนในหมู่เกาะสุรินทร์ จังหวัดพังงา และชาวอูรักลาโว้ยในบ้านโต๊ะบาหลิวเกาะลันตาใหญ่ จังหวัดกระบี่ ซึ่งเป็นกลุ่มที่สามารถธำรงวัฒนธรรมดั้งเดิมไว้ได้เหนียวแน่น กลุ่มตัวอย่างในการวิจัยใช้วิธีสุ่มตัวอย่างแบบเจาะจง โดยการกำหนดคุณลักษณะขึ้นเพื่อเป็นบรรทัดฐานในการคัดเลือกผลการวิจัยค้นพบว่า วิถีชีวิตเร่ร่อนทางทะเลเป็นทางเลือกที่เหมาะสมของชาวเลในช่วงเวลาหนึ่ง ความอุดมสมบูรณ์ของธรรมชาติเป็นปัจจัยสำคัญที่ดึงดูดให้ชาวเลผู้ดำรงตนอยู่ในสังคมเก็บหาและล่าสัตว์เข้ามาอยู่อาศัย และทำมาหากินในเขตทะเลอันดามัน ชาวเลอาศัยอยู่ร่วมกับธรรมชาติในลักษณะพึ่งพา เน้นการปรับตัวให้เข้ากับสภาพแวดล้อมมากกว่าการเข้าไปจัดการ เห็นได้จากแบบแผนการดำรงชีพที่หมุนเวียนไปตามสิ่งแวดล้อมธรรมชาติ เมื่อชาวเลตัดสินใจปักหลักอยู่ ณ บริเวณใดบริเวณหนึ่ง จะจอดเรือ แล้วยกหลังคาเรือมาเสริมความแข็งแรงด้วยวัสดุที่หาได้ในละแวกถิ่นฐาน เพื่อดัดแปลงเป็นเพิงพัก เมื่อลมมรสุมได้ผ่านพ้นไปหรือความอุดมสมบูรณ์ของแหล่งอาหารเริ่มลดลง จะออกเดินทางด้วยเรืออีกครั้ง ถือว่าเป็นการตั้งถิ่นฐานชั่วคราวเกิดขึ้นในช่วงเวลาสั้นๆ ขึ้นอยู่กับฤดูกาล โดยเฉพาะอิทธิพลของลมมรสุม ทั้งนี้เรือและเพิงพักของชาวเลถือว่าเป็นสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นแบบเคลื่อนที่ ซึ่งได้รับการจัดทำขึ้นเพื่อตอบสนองการอยู่อาศัยในชีวิตประจำวันให้รอดปลอดภัยและสะดวกสบายเพียงพอ สิ่งต่างๆ ที่เกิดขึ้นเป็นผลของความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับสิ่งที่มนุษย์สร้างและสิ่งแวดล้อม