การเมืองเรื่องภาษาในสังคมไทย

Abstract

ภาษาของคนทุกกลุ่มถือได้ว่าเป็นส่วนหนึ่งของวัฒนธรรมและระบบภูมิปัญญาที่ต้องใช้เวลาในการสร้างสรรค์และสั่งสมสืบทอดกันมาอย่างยาวนาน หลายชั่วรุ่นคน แม้ว่าในด้านหนึ่งภาษาจะทำหน้าที่เป็นเครื่องมือในการติดต่อ สื่อสารระหว่างกันของคนในสังคม เป็นตัวบ่งชี้อัตลักษณ์ทางชาติพันธุ์ (Ethnic identity marker) แตในอีกด้านหนึ่งภาษายังเป็นเทคโนโลยีทางอำนาจ(Technology of power) ชนิดหนึ่ง ที่ถูกนำมาใช้ในการประกอบสร้างตัวตนของรัฐชาติด้วยการ สถาปนาอำนาจภาษาแห่งชาติ (National language) ขึ้นในขณะที่อำนาจของ ภาษาแห่งชาติทรงพลังมากขึ้นๆ พร้อมกันนั่นก็ได้เกิดการกดทับเบียดขับ หรือ ย่อยสลายพลังของชุมชนภาษาอื่นๆ ในรัฐชาติให้อ่อนด้อยลงจนถึงสูญสิ้นไปด้วยเช่นเดียวกัน สังคมไทยซึ่งเป็นสังคมพหุภาษา (Multilingual society) มีประวัติศาสตร์ และแบบแผนวิถีทางสังคมวัฒนธรรมที่สะท้อนอย่างชัดเจนตลอดมาว่าดำรงอยู่บนความอุดมมั่งคั่งด้วยวิถีวัฒนธรรมของชุมชนหลากชาติพันธุ์หลายภาษา ประกอบไปด้วยชุมชนชาติพันธุ์ที่ใช้ภาษาตระกูลไท-ไทย และชุมชนชาติพันธุ์ที่มี การใช้ภาษาอึ่นๆนอกเหนือจากภาษาไท-ไทย เช่น ชุมชนชาติพันธุ์บนพื้นที่สูงในภาคเหนือ ชุมชนผู้ใช้ภาษาลาว ภาษาเขมร ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ชุมชนผู้ใช้ภาษามอญในภาคตะวันตก ชุมชนผู้ใช้ภาษามลายูในภาคใต้ ฯลฯ เป็นต้น หากแต่ปฏิบัติการต่างๆ ของรัฐไทยผ่านระบบการศึกษา การเมืองการปกครอง การพัฒนาเศรษฐกิจ สังคม และวัฒนธรรม กลับมุ่งสถาปนาแต่เพียง อำนาจในภาษาแห่งรัฐหรือภาษาไทยมาตรฐานเท่านั้น โดยการดำเนินนโยบาย เอกภาษามาตั้งแต่ยุคสร้างรัฐชาติจนถึงยุคเทคโนโลยีการสื่อสารไร้พรมแดน ในปัจจุบัน ภาวะเช่นนี้ได้สร้างสมสภาพการกดทับและเบียดขับสังคมภาษาอื่นๆ ที่ดำรงอยู่ในประเทศให้อยู่ในสภาพที่ไร้คุณค่า ไร้พลัง ไร้พื้นที่ ทางสังคม มาเป็น เวลานาน อย่างไรก็ตาม พบว่าชุมชนหลากภาษาเหล่านี้ก็มิได้ยอมจำนนต่อการ ดำเนินตามนโยบายเอกภาษาเสียทีเดียว แต่กลับพยายามแสวงหาวิธีการตั้งรับ ต่อรอง และต่อสู้กับเทคโนโลยีทางอำนาจของภาษาแห่งรัฐ ไม่เพียงเพื่อการดำรง รักษาวัฒนธรรมทางภาษาของตนเท่านั้น แต่เป็นการสร้างพื้นที่ทางสังคมให้แก่ ชุมชนภาษาของตนด้วย บทความนี้มุ่งทำความเข้าใจสังคมไทยในฐานะที่เป็น สังคมพหุภาษาที่อยู่ภายใต้การดำเนินนโยบายเอกภาษา ซึ่งส่งผลให้เกิดกระแส การต่อรองและต่อสู้ของชุมชนภาษาชาติพันธุ์เพ อสร้างพื้นที่ทางสังคมให้แก่ ชุมชนภาษาของตนผ่านปฏิบัติการในรูปแบบต่างๆ