จิต – จักรวาล: การสร้างสรรค์ศิลปะร่วมสมัยให้เป็นสื่อสร้างสำนึกทางศีลธรรม

Abstract

งานวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ที่จะศึกษาถึงประวัติความเป็นมาและความหมาย ของคติความเชื่อเรื่องไตรภูมิและจักรวาลวิทยาพุทธศาสนา และศึกษาแนวคิด สัญลักษณ์ และรูปแบบทางศิลปกรรมของงานจิตรกรรมไทยประเพณี และ จิตรกรรมไทยร่วมสมัย ที่สะท้อนคติความเชื่อเรื่องไตรภูมิและจักรวาลวิทยา พุทธศาสนา ตลอดจนสังเคราะห์องค์ความรู้เกี่ยวกับแนวคิดคติจักรวาลวิทยา พุทธศาสนาจากงานจิตรกรรมไทย นำมาเป็นแรงบันดาลใจและแนวทางใน การสร้างสรรค์ศิลปะร่วมสมัยให้เป็นสื่อสร้างสำนึกทางศีลธรรม ผลการวิจัย พบว่า คติความเชื่อเรื่องไตรภูมิและจักรวาลวิทยาพุทธศาสนา คือ องค์ความรู้ ในการอธิบายลักษณะโครงสร้างของจิตวิญญาณ ด้วยวิธีการสร้างจินตภาพที่

สะท้อนถึงรูปลักษณ์ของธรรมชาติฝ่ายนามธรรม โดยอาศัยสัญลักษณ์ต่างๆ นำมาเปรียบเทียบให้สอดคล้องกับรูปธรรมบางส่วนจากประสบการณ์ในโลก แห่งวัตถุ ในทางพุทธศาสนา ไตรภูมิคือ ภพภูมิที่สรรพสัตว์ทั้งหลายเวียน ว่ายตายเกิด ด้วยผลกรรมดีและกรรมชั่วของตน อันประกอบด้วย กามภูมิ รูปภูมิ อรูปภูมิ ทั้งนี้ คติไตรภูมิยังเป็นรากฐานสำคัญของสังคมวัฒนธรรมไทย ที่สะท้อนถึงคุณค่าและความสำคัญของพระพุทธศาสนาและพระมหากษัตริย์ จากการศึกษาแนวคิด สัญลักษณ์ และรูปแบบของงานจิตรกรรมไทย พบว่า มีลักษณะเป็นทั้งภาพเขียนเล่าเรื่องภพภูมิต่างๆ และภาพแสดงโครงสร้างทาง กายภาพของโลกและจักรวาล ตามโลกทัศน์ของคนในสมัยโบราณ ซึ่งมีรูปแบบ และเทคนิคการสร้างสรรค์ที่หลากหลาย โดยสามารถสะท้อนความหมายเชิง สัญลักษณ์ที่สัมพันธ์กับงานพุทธศิลป์อื่นๆ ที่ปรากฏอยู่ในพุทธสถานอย่างเป็น องค์รวม นอกจากนี้ ผู้วิจัยได้สร้างสรรค์ผลงานศิลปะร่วมสมัย โดยการตีความ หมายจากคติความเชื่อเรื่องไตรภูมิและจักรวาลวิทยาพุทธศาสนา นำมากำหนด เป็นแนวความคิดในการสร้างสรรค์ ได้แก่ แนวคิดคติจักรวาลวิทยาพุทธศาสนา แนวคิดโลกิยะ-โลกุตระ แนวคิดสังสารวัฏ สัญลักษณ์ดอกบัว สัญลักษณ์พระ ฉัพพรรณรังสี สัญลักษณ์การสักการบูชาด้วยตุง (ธง) สัญลักษณ์จากศิลปะการ ประดับกระจก สัญลักษณ์การวางผังอุโบสถและวิหารล้านนา ตลอดจนการจัด แสดงผลงานในนิทรรศการศิลปะร่วมสมัย ด้วยรูปแบบศิลปะแนวจัดวางและ ศิลปะสื่อผสมที่มีลักษณะเฉพาะตนจำนวน 3 ชุด เพื่อเป็นสื่อศิลปะที่ช่วยสร้าง สำนึกทางศีลธรรมและจริยธรรมให้แก่ผู้คนในสังคม