คน/ช้าง/การเคลื่อนย้าย และชีวิตเร่ร่อนในโลกสมัยใหม่

Abstract

ในสังคมไทยคนกับช้างอาศัยใช้ชีวิตมีปฏิสัมพันธ์กันมาช้านาน บางพื้นที่ของภาคเหนือและภาคตะวันออกเฉียงเหนือมีการเลี้ยงช้างเพื่อใช้งาน โดยเฉพาะในชุมชนคนเลี้ยงช้าง พวกเขามีความรู้ทักษะในการจับช้างป่า เลี้ยงดูช้าง และฝึกช้างป่าเหล่านั้นให้เชื่องเพื่อขายหรือใช้งาน และพวกเขามีพิธีกรรม ความเชื่อซึ่งสะท้อนความสัมพันธ์อย่างใกล้ชิดระหว่างคนกับช้าง บทความนี้นำเสนอผลการศึกษาจากโครงการวิจัย วิถีการดำรงชีพของควาญช้างไทยในบริบทของการท่องเที่ยว ดำเนินโครงการวิจัยระหว่างเดือนสิงหาคม 2560 – เมษายน 2561 ซึ่งครอบคลุมพื้นที่ของการศึกษาในจังหวัดท่องเที่ยวสำคัญของประเทศไทยจำนวน 6 จังหวัดคือ ชลบุรี ภูเก็ต อยุธยา กาญจนบุรี สุรินทร์ และเชียงใหม่ บทความจะชี้ให้เห็นว่า ควาญช้างส่วนใหญ่ที่ทำงานอยู่ในปางช้างแม้จะไม่ได้เป็นเจ้าของช้าง แต่ก็ยังมีพื้นฐานทางวัฒนธรรมจากชุมชนคนเลี้ยงช้าง มีประสบการณ์ผูกพันกับช้าง หรือเคยเลี้ยงช้างมาก่อน ขณะเดียวกันก็มีควาญช้างกลุ่มใหม่ที่ไม่ได้มีความเกี่ยวพันกับการเลี้ยงช้างมาก่อนที่เข้าสู่อาชีพควาญช้าง โดยเฉพาะชนกลุ่มน้อยและกลุ่มผู้อพยพข้ามชาติ ควาญช้างทั้งสองกลุ่มมีระดับการศึกษาไม่สูงนัก อย่างไรก็ตามการทำงานของควาญช้างต้องอาศัยทักษะ ความรู้ที่สั่งสมจากการปฏิบัติ ประสบการณ์การทำงาน ความผูกพัน และความรักที่มีต่อช้าง การขยายตัวของธุรกิจปางช้างที่ใช้ช้างเพื่อการท่องเที่ยว มีส่วนเกี่ยวพันไปกับ การที่ปัจจุบันวิถีชีวิตของควาญช้างได้กลายมาเป็นกลุ่มคนที่ต้องอพยพมีชีวิตเร่ร่อนในโลกสมัยใหม่ พวกเขาต้องละทิ้งถิ่นฐานไปตามเส้นทางของธุรกิจปางช้าง ทั้งในเมืองท่องเที่ยวสำคัญ เช่น พัทยา ภูเก็ต เชียงใหม่ และต่างแดนไกล