การคัดกรองประสิทธิภาพในการป้องกันยุงกัดของผลิตภัณฑ์สมุนไพรต่อยุงลายบ้าน Aedes aegypti (Diptera: Culicidae) พาหะนําโรคไข้เลือดออก

Abstract

วัตถุประสงค์ เพื่อคัดกรองประสิทธิภาพในการป้องกันยุงกัดของผลิตภัณฑ์สมุนไพร ได้แก่ น้ํามันหอมระเหย และสารสกัดเอทานอลและเฮกเซนที่เตรียมจากพืชจํานวน 15 ชนิด โดยทดสอบกับยุงลายบ้าน Aedes aegypti พาหะนําโรคไข้เลือดออก วิธีการ การประเมินประสิทธิภาพในการป้องกันยุงกัดของผลิตภัณฑ์สมุนไพรภายใต้ห้องปฏิบัติการจะทําการ ทดสอบกับอาสาสมัครชายและหญิง ตามวิธีมาตรฐานขององค์การอนามัยโลก (WHO) ในกรงบรรจุยุงลายบ้าน Ae. aegypti ตัวเต็มวัยเพศเมียที่ผ่านการอดอาหารจํานวน 250 ตัว โดยศึกษาเปรียบเทียบกับ สารเคมีไล่ยุง มาตรฐานดีท (DEET) ภายใต้สภาวะเดียวกัน ในการทดลองจะทาสารทดสอบปริมาตร 0.1 มิลลิลิตร ลงบน ผิวหนังด้านหน้าแขนบริเวณระหว่างข้อมือถึงข้อศอกในพื้นที่ขนาด 30 ตารางเซนติเมตร จากนั้นยื่นแขนเข้าไป ในกรงยุงเป็นเวลานาน 3 นาที โดยทําทุก ๆ 30 นาที การทดสอบจะสิ้นสุดลงหากมียุงมากัดในพื้นที่ทดสอบ อย่างน้อย 2 ตัว ภายในเวลา 3 นาที ของแต่ละช่วง หรือกัดครั้งแรกและตามด้วยครั้งที่สองในช่วงเวลาต่อมา ในการทดสอบสารแต่ละชนิดจะใช้อาสาสมัคร 2 คน ทําซ้ําคนละ 2 ครั้ง โดยแต่ละครั้งจะทําคนละวัน ผลการทดลอง DEET และผลิตภัณฑ์สมุนไพรมีประสิทธิภาพสามารถป้องกันยุงกัดได้ในระดับที่แตกต่างกัน ส่วนใหญ่สารสกัดเฮกเซนจะมีประสิทธิภาพสูงกว่าน้ํามันหอมระเหยและสารสกัดเอทานอลที่เตรียมได้จากพืช ชนิดเดียวกัน โดยสารสกัดที่มีประสิทธิภาพสูงสุดคือ สารสกัดเฮกเซนจากเหง้าโกฐหัวบัว (Ligusticum sinense) ที่มีค่ามัธยฐานของระยะเวลาป้องกันยุงกัดเท่ากับ 6.5 (5.0-8.0) ชั่วโมง ซึ่งถือว่ามีประสิทธิภาพเทียบเท่ากับ DEET ที่มีค่ามัธยฐานของระยะเวลาป้องกันยุงกัดเท่ากับ 6.25 (5.0-6.5) ชั่วโมง ตลอดระยะเวลาที่ทําการ ศึกษาไม่พบอาการผิดปกติของผิวหนัง เช่น ผื่นแดง บวม ระคายเคือง หรืออาการแพ้อื่น ๆ ในอาสาสมัคร ที่ทําการทดสอบ สรุปผลการทดลอง ผลิตภัณฑ์สมุนไพรที่พิสูจน์แล้วว่ามีประสิทธิภาพในการป้องกันยุงกัด โดยเฉพาะสารสกัด เฮกเซนจากเหง้าโกฐหัวบัวถือเป็นตัวเลือกที่มีศักยภาพสามารถนําไปพัฒนาเป็นสารไล่ยุงธรรมชาติชนิดใหม่ เพื่อ ใช้ทดแทน DEET หรือนําไปใช้ร่วมกับสารเคมีหรือวิธีการอื่น ๆ ในการควบคุมแมลงพาหะแบบบูรณาการ